چرا هنگام عطسه صبر می کنیم؟

مقدمه:

در میان مردم خرافات زیادی وجود دارد که نه پایه دینی دارد و نه مایه علمی . یکی از آن ها در مورد عطسه کردن است.
 
 عده اى از مردم معتقدند که عطسه شوم است و شگون ندارد و باید در کار مورد نظر عجله نکرد، بلکه باید صبر کرد. ما هر وقت و یا چندین بار بعد از عطسه کردن به کاری اقدام کردیم موفق نشدیم.
 
در صورتى که از نظر اسلام عطسه کردن نه تنها شوم و بد نیست , بلکه بسیار مفید برای سلامتی بدن است.

در میان اکثر عوام مرسوم است، هنگامی ‌که می‌خواهند، کاری انجام دهند، وقتی ‌که کسی عطسه کند، می‌گویند؛ صبر آمد، مدّتی صبر می‌کنند، بعد به دنبال آن کار می‌روند.
 
 و در میان بعضی مرسوم است وقتی ‌که دو بار عطسه پی‌درپی آمد می‌گویند خوب است و باید در این کار عجله کرد.
 
 آیا از نظر شرع این عطسه چنین خاصیّتی دارد؟! و اصولاً عطسه کردن چه رابطه‌ای با صبر و عجله نکردن دارد؟!
 

چرا هنگام عطسه باید صبر کنیم؟

ریشه خرافه صبر برای عطسه

عرب جاهلی عطسه کردن را شوم و نکبت زا می دانست و چون عطسه را علامت بلا و حادثه تلخ می دانست، دست به کاری نمی زد.
 
اعتقاد به تاثیر گذاری عطسه هنوز هم در جوامع امروزی کم و بیش اعتبار دارد و به نظر برخی، یک عطسه نشانه نحوست و بدی آن کار و دو عطسه نشانه خوبی و میمنت آن کار است.
 
در جامعه ما بعضی از افراد معتقدند که پس از اینکه فردی عطسه کرد نباید کاری انجام داد و در انجام امور مختلف به ویژه انجام تصمیمی که تقریبا در همان اوقات گرفته شده است، باید کمی صبر کرد.
 
در برخی روایات آمده که عطسه موجب دفع بیماری می شود. یعنی عطسه در حقیقت نوعی مکانیسم دفاعی است از سوی بدن برای بیرون راندن عوامل مزاحم مثل میکروبها یا گرد و غبار و عوامل حسّاسیّت زا
 

پاسخ کارشناسان مذهبی و علمای دین

 در این زمینه با استناد به پاسخی از سوی کارشناسان مذهبی و علمای دین به این موضوع پرداخته می‌شود:
 
با مطالعه تاریخ گذشته، به این نکته پی می بریم که به اثر گذاری عطسه بسیار توجه شده است بطوری که در توصیف دلاوری و شجاعت جنگجویی می گفتند: او آنچنان دلاوری است که عطسه او را از به کام شیر رفتن و نبرد باز نمی دارد.
 
اسلام با این پندار خرافی مبارزه کرده، عطسه را نعمتی برای بدن برشمرده است که مستلزم حمد و شکر پروردگار است. که در ذیل به موارد عطسه اشاره خواهیم کرد.
 

عطسه در روایات معصومین علیهم السلام

پیامبر اکرم می فرماید: خداوند عطسه را دوست می دارد و خمیازه را مکروه می داند. هر گاه کسی عطسه کند، حمد خدا گوید و هر مسلمانی که عطسه را می شنود، او را دعا گفته و از خداوند مزید رحمت طلب کند .[1]
 
در برخی روایات آمده که عطسه موجب دفع بیماری می شود. یعنی عطسه در حقیقت نوعی مکانیسم دفاعی است از سوی بدن برای بیرون راندن عوامل مزاحم مثل میکروبها یا گرد و غبار و عوامل حسّاسیّت زا.
 
در حدیث آمده که عطسه موجب راحتى و سلامتی بدن است، و تا سه روز و به روایتى تا هفت روز، امان از مرگ است. آن چه بین عوام مشهور است که هنگام عطسه تک باید صبر کرد، صحت ندارد و در احادیث اثرى از این حرف نیست.
 
در حدیث آمده که عطسه موجب راحتى و سلامتی بدن است، و تا سه روز و به روایتى تا هفت روز، امان از مرگ است. آن چه بین عوام مشهور است که هنگام عطسه تک باید صبر کرد، صحت ندارد و در احادیث اثرى از این حرف نیست.
 
در روایت آمده است: وقتى انسان عطسه مى کند( جهت شکرانه تأمین شدن سلامتی اش )بگوید: الحمد للّه اللّهم صل على محمّد و ال محمد.  و هنگامی که کسى در حضورش عطسه کند، به عطسه کننده بگوید: یرحمک اللّه ،
 
و او نیز در پاسخش بگوید: یغفر الله لکم . رسول اکرم صلوات الله علیه فرمود: عطسه مریض دلیل بر عافیت و راحتى بدن اوست. عطسه تا وقتى که از سه تا بیشتر نباشد براى بدن نافع است .
 
و اگر از سه تا بیشتر شد، نشانه بیماری است. حضرت امام صادق علیه الاسلام فرمود: کسى که عطسه کند از پنج چیز در امان خواهد بود: جذام، سردرد،ریزش اشک ازچشم،گرفتگى بینى و رویش مو در چشم.
 
 
حضرت امام رضا علیه الاسلام فرمود: علت عطسه این است که هر وقت خداوند به انسان نعمتى عطا کند و شکرش را به جاى نیاورد، خداوند بادى به بدنش مى اندازد .
 
و دور مى زند تا وارد بینى مى شود و در اثر آن انسان عطسه مى کند وقتى مى گوید:الحمدلله، خداوند آن را به جاى شکر نعمتى که به او داده بود مى پذیرد.
 

عطسه از منظر امام رضا(ع)

حضرت امام رضا علیه الاسلام فرمود: علت عطسه این است که هر وقت خداوند به انسان نعمتى عطا کند و شکرش را به جاى نیاورد، خداوند بادى به بدنش مى اندازد و دور مى زند تا وارد بینى مى شود و در اثر آن انسان عطسه مى کند وقتى مى گوید:الحمدلله، خداوند آن را به جاى شکر نعمتى که به او داده بود مى پذیرد.
 
حضرت در ادامه صحبت هایش مى فرماید: اگر کسى عطسه کرد، به او بگو: یرحمک الله یا یرحمکم الله و چنانچه شما عطسه کردید و کسى به تو گفت: یرحمک الله، در پاسخش بگو: یغفرالله لنا و لکم .
 
این تکلیف تا وقتى است که طرف یک بار, یا دو بار یا حداکثر سه بار عطسه کند. اگر بیش تر از سه بار عطسه کرد علامت بیمارى است. بگو: شفاک اللّه.
 
بعد حضرت وظیفه انسان را در مقابل عطسه کنندگان روشن مى کند و مى فرماید: اگر مؤمنى عطسه کرد، بگو:یرحمک اللّه یا یرحمکم اللّه.
اگر منافق باشد، بگو: یرحمکم اللّه و ا راده مى کنى درود بر فرشتگانِ موکّل بر منافق را، نه خود او را.
 
اگر زن باشد، بگو: عَافَاکِ اللَّهُ. اگر مریض باشد، بگو: شَفَاکَ اللَّهُ. اگر مغموم و محزون باشد، بگو: فَرَّجَکَ اللَّهُ . پس بعد از عطسه خدا را شکر کنید و دنبال کارتان بروید ، ذهن خود را بیهوده مشغول این خرافات نکنید.
 
آیا وقتی کسی عطسه می کند واجب است که به او بگوییم (یرحمک الله)؟ درباره عطسه کردن حضرت آدم علیه الاسلام هنگام دمیدن روح و همچنین روایاتی که در این زمینه آمده است توضیح دهید؟
 
امام رضا (علیه السلام):عَنِ اَلرِّضَا عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ : اَلْعَطْسَةُ مِنَ اَللَّهِ وَ اَلتَّثَاؤُبُ مِنَ اَلشَّیْطَانِ .امام رضا علیه السّلام فرمود:عطسه از طرف خداست،و دهن دره کردن از شیطان است. .[2]
 

 ذکر و دعای بعد از عطسه

از امام باقر علیه السلام روایت شده است که فرمود: «سزاوار است کسى که عطسه زد انگشت شهادت بر روى بینى بگذارد وبگوید: اَلْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمینَ وَصَلَّى اللهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطّاهِرینَ، رَغْمَ اَنْفی للهِِ رَغْمآ داخِرآ صاغِرآ، غَیْرَ مُسْتَنکِفٍوَلا مُسْتَحْسِرٍ.[3]
 
وچنانچه دیگرى عطسه زند تا سه بار یَرْحَمُکَ اللهُ بگوید
 
واگر بیش از سه بار شود شَفاکَ اللهُ بگوید.
 
واگر عطسه‌زننده مرد مؤمن باشد یَرْحَمُکَ اللهُ
 
واگر زن باشد عافاکَ اللهُ واگر بچّه باشد زَرَعَکَ اللهُ[4]
 
واگر بیمار باشد شَفاکَ اللهُ
 
واگر کافر ذمّى باشد هَداکَ اللهُ
 
واگر پیامبر یا امام باشد صَلَّى اللهُ عَلَیْکَ بگوید ودر جواب بگویند: یَغْفِرُ اللهُ لَنا وَلَکُمْ».[5]
 

اهمّیّت عطسه زدن وفلسفه آن

۱. در حدیثى صحیح ومعتبر مى‌خوانیم که حضرت رضا علیه السلام فرمود: «خمیازه کشیدن از شیطان وعطسه زدن از سوى خداوند جهانیان است».[6] (خمیازه کشیدن سبب کسالت مى‌شود وعطسه زدن مایه نشاط است).
 
۲. در روایتى دیگر فرمود: «خداوند نعمت‌هاى فراوانى بر بنده‌اش ارزانى داشته، ولى بنده به هنگام صحّت بدن وسلامتى اعضا وجوارح، این نعمت‌ها را فراموش کرده وخدا را شکر نمى‌کند. ازاین‌رو،
 
خداوند به بادى که در بدنش وجود دارد دستور مى‌دهد که جولان پیدا کرده واز بینى‌اش خارج شود (وعطسه کند)، به همین علّت دستور داده شده که در این حال حمد خدا گوید که این حمد، جبران شکر آن نعمت‌هاى فراموش شده است».[7]
 
۳. از امام باقر علیه السلام روایت شده است که فرمود: «عطسه زدن چیز خوبى است، زیرا انسان را به یاد خدا مى‌اندازد وبراى بدن سودمند است».[8]
 
۴. از حضرت رسول صلى الله علیه و آله روایت شده است که فرمود: «عطسه زدن بیمار، نشانه عافیت وى وراحتى بدن اوست».[9]
 
۵. از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: «هر که عطسه زند، تا هفت روز از مردن در امان است».[10]
 
۶. در حدیثى دیگر فرمود: «عطسه متعدّد انسان را در برابر پنج بیمارى ایمن مى‌کند: خوره، لقوه[11] ، آبریزش چشم، خشونت پرهاى بینى، روییدن مودر چشم».[12]
 

آداب عطسه زدن

ذکر عطسه‌کننده
۱. از امام باقر علیه السلام روایت شده است که فرمود: «هنگامى که انسان عطسه زد این ذکر را بگوید: اَلْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمینَ وَصَلَّى اللهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَاَهْلِ بَیْتِهِ».[13]
۲. در حدیث است که امام صادق علیه السلام عطسه کرد، سپس فرمود: «اَلْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمِینَ».[14]
 
۳. در حدیثى مى‌خوانیم که امام باقر علیه السلام فرمود: «هر که در حاجتگاه عطسه کند، حمد الهى را از قلب خود بگذراند (یعنى آهسته بگوید)».[15]
 
۴. از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: «هرگاه کسى در نماز عطسه کند، «اَلْحَمْدُ للهِِ» بگوید».[16]
 
۵. از حضرت على علیه السلام روایت شده است که فرمود: «هر که بعد از عطسه کردن بگوید: «اَلْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمینَ عَلى کُلِّ حالٍ» به گوش‌درد ودندان‌دردمبتلا نشود».[17]
 
۶. در حدیثى مى‌خوانیم که امام صادق علیه السلام فرمود: «هر که عطسه کرد، براى امان از دندان‌درد وگوش‌درد، حمد خدا گوید».[۱8]
 
۷. از امام رضا علیه السلام روایت شده است که فرمود: «هنگام عطسه زدن وکشتن حیوانات، صلوات بر حضرت رسول صلى الله علیه و آله لازم است».[۱9]
 
ذکر شنونده عطسه
۱. از حضرت رسول صلى الله علیه و آله روایت شده است که فرمود: «هرگاه کسى عطسه زد او را دعا کنید، هر چند فاصله بسیارى در میان شما باشد».[20]
 
۲. از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: «اگر در حال خواندن نماز متوجّه عطسه زدن کسى شدى بگو: «اَلْحَمْدُ للهِِ وَصَلَّى اللهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ»، هر چند در میان تو وشخصى که عطسه زده فاصله بسیارى باشد».[21]
 
۳. در حدیث است که مردى مسیحى عطسه زد، حضرت صادق علیه السلام به او «یَرْحَمَکَ اللهُ» گفت.[22]
 
۴. از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: «طفل نابالغى نزد حضرت رسول صلى الله علیه و آله عطسه زد وگفت: اَلْحَمْدُ للهِِ، حضرت به او فرمود: بارَکَ اللهُ فیکَ».[23]
 
۵. در حدیثى دیگر فرمود: «هر که صداى عطسه کسى را بشنود وحمد الهى کند وبر محمّد واهل‌بیتش صلوات بفرستد، به چشم‌درد ودندان‌درد مبتلا نمى‌شود».[24]
 
پاسخ عطسه ‌کننده
۱. از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: «حقّ مسلمان بر برادر مسلمانش آن است که هنگام ملاقات به او سلام کند وهنگام بیمارى از او عیادت کند ودر غیاب وى خیرخواه او باشد وهرگاه عطسه زند او را دعا کند. کسى که عطسه زد بگوید:

«اَلْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمینَ، لا شَریکَ لَهُ» ودیگران به او بگویند : «رَحِمَکَ اللهُ» واو در پاسخ بگوید: «یَهْدیکُمُ اللهُ وَیُصْلِحُ بالَکُمْ»».[25]
۲. از امام باقر علیه السلام روایت شده است که فرمود: «هر که عطسه زد بگوید: «اَلْحَمْدُ للهِِ لا شَریکَ لَهُ» ودیگران در جوابش بگویند: «یَرْحَمُکَ اللهُ» واو در پاسخ بگوید : «یَغْفِرُ اللهُ لَکَ وَلَنا»».[26]

۳. از حضرت رسول صلى الله علیه و آله روایت شده است که فرمود: «هنگامى که مسلمانى عطسه زند وبه علّتى ساکت بماند (وذکرى نگوید)، ملائکه از جانب او مى‌گویند: «اَلْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمینَ» واگر این ذکر را بگوید ملائکه مى‌گویند: «یَغْفِرُ اللهُ لَکَ»».[27]

۴. از حضرت على علیه السلام روایت شده است که فرمود: «هرگاه کسى عطسه زد به او بگویید: «یَرْحَمُکُمُ اللهُ» واو در جواب بگوید: «یَغْفِرُ اللهُ لَکُمْ وَیَرْحَمُکُمْ»».[28]
تکرار عطسه
 
۱. از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: «سه بار عطسه زدن براى بدن مفید است واگر بیش از سه بار باشد، نشانه بیمارى است».[29]
 

عطسه از منظر امام باقر (علیه السلام)

عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی خَلَفٍ قَالَ : کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ إِذَا عَطَسَ فَقِیلَ لَهُ یَرْحَمُکَ اَللَّهُ قَالَ یَغْفِرُ اَللَّهُ لَکُمْ وَ یَرْحَمُکُمْ وَ إِذَا عَطَسَ عِنْدَهُ إِنْسَانٌ قَالَ یَرْحَمُکَ اَللَّهُ .

امام باقر علیه السّلام هر گاه عطسه مى زد به او مى گفتند: «یرحمک اللّٰه». ،مى فرمود:« یغفر اللّٰه لکم و یرحمکم. »،و هر گاه کسى نزد ایشان عطسه مى زد مى فرمود: «یرحمک اللّٰه».[30]
 
امام باقر (علیه السلام)
عَنِ اَلْبَاقِرِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ : إِذَا عَطَسَ اَلْمَرِیضُ فَهُوَ دَلِیلٌ عَلَى اَلْعَافِیَةِ وَ رَاحَةٌ لِلْبَدَنِ.امام باقر علیه السّلام فرمود:هر گاه مریضى عطسه زد،آن دلیل بر بهبودى و آسایش بدن است. [31]
 
۲. از امام باقر علیه السلام روایت شده است که فرمود: «هرگاه عطسه تا سه بار تکرار شود براى عطسه‌کننده دعا کن واگر بیشتر شود او را رها کن».[32]
  
امام باقر (علیه السلام)
قَالَ اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ نِعْمَ اَلشَّیْءُ اَلْعَطْسَةُ تَنْفَعُ فِی اَلْجَسَدِ وَ تُذَکِّرُکَ اَللَّهَ قُلْتُ إِنَّ عِنْدَنَا قَوْما یَقُولُونَ لَیْسَ لِرَسُولِ اَللَّهِ فِی اَلْعَطْسَةِ نَصِیبٌ قَالَ إِنْ کَانُوا کَاذِبِینَ فَلاَ نَالَتْهُمْ شَفَاعَةُ مُحَمَّدٍ .
 
امام باقر علیه السّلام فرمود:عطسه چیز خوبى است،براى بدن سودمند است و تو را به یاد خدا مى اندازد،راوى گوید:عرض کردم،نزد ما مردمانى هستند که مى گویند:رسول خدا صلّى اللّٰه علیه و آله از عطسه بهره اى ندارد عطسه نمى زند ،فرمود:اگر دروغ بگویند شفاعت محمّد صلّى اللّٰه علیه و آله به آنها نرسد[33]
 

عطسه از منظر امیرالمؤمنین (علیه السلام):

امیرالمؤمنین (علیه السلام): یُسَمَّتُ اَلْعَاطِسُ ثَلاَثاً فَمَا فَوْقَهَا فَهُوَ رِیحٌ. .:امیر المومنین(ع)فرمود: عطسه کننده را سه بار باید دعا کرد و اگر از سه بار بیشتر عطسه زد آن باد است. [34]
 
امیرالمؤمنین (علیه السلام):
َنَّهُ إِنْ زَادَ اَلْعَاطِسُ عَلَى ثَلاَثٍ قِیلَ لَهُ ;شَفَاکَ اَللَّهُ; لِأَنَّ ذَلِکَ مِنْ عِلَّةٍ.در حدیث دیگر است که اگر از سه بار بیشتر عطسه زد باو باید گفت: شفاک الله خدا شفایت بخشد زیرا منشا عطسه زیاد، علتی است در مزاج. [35]
 

چگونگی عطسه برای مادران ائمه

امام صادق (علیه السلام)
اَلْأَوْصِیَاءُ إِذَا حَمَلَتْ بِهِمْ أُمَّهَاتُهُمْ أَصَابَهَا فَتْرَةٌ شِبْهُ اَلْغَشْیَةِ فَأَقَامَتْ فِی ذَلِکَ یَوْمَهَا ذَلِکَ إِنْ کَانَ نَهَاراً أَوْ لَیْلَتَهَا إِنْ کَانَ لَیْلاً ثُمَّ تَرَى فِی مَنَامِهَا رَجُلاً یُبَشِّرُهَا بِغُلاَمٍ عَلِیمٍ حَلِیمٍ فَتَفْرَحُ لِذَلِکَ ثُمَّ تَنْتَبِهُ مِنْ نَوْمِهَا فَتَسْمَعُ مِنْ جَانِبِهَا اَلْأَیْمَنِ فِی جَانِبِ اَلْبَیْتِ صَوْتاً یَقُولُ حَمَلْتِ بِخَیْرٍ وَ تَصِیرِینَ إِلَى خَیْرٍ وَ جِئْتِ بِخَیْرٍ أَبْشِرِی بِغُلاَمٍ حَلِیمٍ عَلِیمٍ وَ تَجِدُ خِفَّةً فِی بَدَنِهَا ثُمَّ لَمْ تَجِدْ بَعْدَ ذَلِکَ اِمْتِنَاعاً مِنْ جَنْبَیْهَا وَ بَطْنِهَا فَإِذَا کَانَ لِتِسْعٍ مِنْ شَهْرِهَا سَمِعَتْ فِی اَلْبَیْتِ حِسّاً شَدِیداً فَإِذَا کَانَتِ اَللَّیْلَةُ اَلَّتِی تَلِدُ فِیهَا ظَهَرَ لَهَا فِی اَلْبَیْتِ نُورٌ تَرَاهُ لاَ یَرَاهُ غَیْرُهَا إِلاَّ أَبُوهُ فَإِذَا وَلَدَتْهُ وَلَدَتْهُ قَاعِداً وَ تَفَتَّحَتْ لَهُ حَتَّى یَخْرُجَ مُتَرَبِّعاً یَسْتَدِیرُ بَعْدَ وُقُوعِهِ إِلَى اَلْأَرْضِ فَلاَ یُخْطِئُ اَلْقِبْلَةَ حَیْثُ کَانَتْ بِوَجْهِهِ ثُمَّ یَعْطِسُ ثَلاَثاً یُشِیرُ بِإِصْبَعِهِ بِالتَّحْمِیدِ وَ یَقَعُ مَسْرُوراً مَخْتُوناً وَ رَبَاعِیَتَاهُ مِنْ فَوْقٍ وَ أَسْفَلَ وَ نَابَاهُ وَ ضَاحِکَاهُ وَ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ مِثْلُ سَبِیکَةِ اَلذَّهَبِ نُورٌ وَ یُقِیمُ یَوْمَهُ وَ لَیْلَتَهُ تَسِیلُ یَدَاهُ ذَهَباً وَ کَذَلِکَ اَلْأَنْبِیَاءُ إِذَا وُلِدُوا وَ إِنَّمَا اَلْأَوْصِیَاءُ أَعْلاَقٌ مِنَ اَلْأَنْبِیَاءِ .
 
اسحاق بن جعفر گوید: شنیدم پدرم(امام صادق علیه السلام)میفرمود: هنگامی که مادران ایمه بآنها باردار شوند، سستی مانند بیهوشی ایشان را فرا گیرد.
 
 که اگر در روز باشد یک روز و اگر در شب باشد یک شب در آن حال بسر برد، سپس در خواب بیند که مردی او را بپسری دانا و بردبار مژده میدهد، او از آن مژده مسرور گردد و از خواب بیدار شود،.
 
 و از طرف راستش از جانب خانه صدایی شنود که گوید: بخیر آبستن شدی و بسوی خیر بگرایی، و با خیر آمدی خیر آوردی مژده باد ترا بپسری بردبار و دانا، و در تن خود احساس سبکی کند و پس از آن از پهلوها و شکمش ناراحتی نبیند.
 
 و چون ماه نهم شود در خانه، آواز بلندی صدای حرکتی بگوشش رسد و چون شب زاییدنش فرا رسد، در خانه نوری ظاهر شود که جز او و پدرش آن را نبینند(چنان که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرشته را میبیند و دیگران نمیبینند)
 
و چون او را بزاید نشسته باشد(نه آنکه با سر فرود آید)و برایش گشایش شود تا چهار زانو بیرون آید و پس از اینکه روی زمین قرار گیرد، بچرخد تا قبله بهر طرف باشد،.
 
 از آن منحرف نشود، سپس سه بار عطسه کند و با انگشت بحمد خدا اشاره کند(چنان که مستحب است پس از عطسه انگشت را سر بینی گذاشته حمد خدا گویند)و ناف بریده و ختنه شده باشد و دندانهای رباعیش از بالا و پایین و دو دندان نیش و دو دندان ضاحکه اش برآمده باشد(گویا نبودن دندانهای دیگر برای اینست که پستان مادر را آزرده نکند)
 
و در مقابلش نوری مانند شمش طلا بدرخشد و تا یک شبانه روز از دو دستش 224 - 3 نوری طلایی ساطع است و پیغمبران هم در زمان تولد چنینند(نسبت بتمام حالات)و همانا اوصیا آویزه (اشرف اولاد)پیغمبرانند. [36]
 

عطسه از جهت علمی و پزشکی

عطسه یک امر طبیعی است که می‌تواند در زمان‌های مختلف و به صورت‌های متفاوت رخ دهد.
 
در این مطلب به دلایل اینکه چرا در زمان‌های عجیب عطسه‌مان می‌گیرد اشاره می‌کنیم.
 
۱. عطسه کردن از اعصابتان شروع می‌شود. این را نیل کائو متخصص آلرژی و آسم در مرکز آسم و آلرژی گرین ویل می‌گوید.
 
او اینطور توضیح می‌دهد که سیستم عصبی همه افراد به یک طریق یکسان سیم‌کشی شده است اما پیام‌هایی که در طول این عصب‌ها حرکت می‌کنند، راه‌های متفاوتی برای رفت‌و‌آمد به مغز انتخاب می‌کنند و همین مسئله باعث می‌شود عادت عطسه کردن در افراد مختلف متفاوت باشد.
 
او می‌گوید، «این انتقال عصب‌هاست که به مغزتان می‌گوید که چیزی در بینی شما هست که باید بیرون بیاید!»
 
۲. عطسه کردن از بدنتان محافظت می‌کند. دکتر کائو می‌گوید، «عطسه کردن بخش مهمی از فرایند ایمنی بدن است که کمک می‌کند سالم بمانید.
 
عطسه با پاک کردن بینی از باکتری‌ها و ویروس‌ها از بدنتان محافظت می‌کند. وقتی چیزی وارد بینی شما می‌شود یا با محرکی روبه‌رو می‌شوید که مرکز عطسه که در پایین ساقه مغز قرار گرفته‌است در مغزتان را تحریک می‌کند،
 
 پیام‌هایی سریعاً برای بستن گلو، چشم‌ها و دهانتان فرستاده می‌شود. سپس، عضلات سینه‌تان شدیداً منقبض می‌شوند و بعد عضلات گلویتان به سرعت باز و آزاد می‌‌شوند.
 
 درنتیجه این، هوا ـ به همراه بزاق و ماده مخاطی ـ با شدت از دهان و بینیتان بیرون می‌آید. و همین می‌شود که عطسه می‌کنید.
 
۳. عطسه سریع اتفاق می‌افتد. عطسه‌ها با سرعت ۱۰۰ مایل در ساعت حرکت می‌کنند. یک عطسه می‌تواند ۱۰۰، ۰۰۰ میکروب را وارد هوا کند.
 
۴. برداشتن ابرو ممکن است موجب عطسه شود. برداشتن ابرو روی عصبی در صورتتان که مسیر بینی را تامین می‌کند اثر می‌گذارد. و درنتیجه عطسه می‌کنید.
 
۵. هیچوقت در خواب عطسه نمی‌کنید. وقتی می‌خوابید، اعصاب عطسه هم می‌خوابند و این یعنی وقتی خوابید معمولاً عطسه نمی‌کنید.
 
۶. ورزش ممکن است عطسه‌تان بیندازد. دکتر کائو اعتقاد دارد که ورزش موجب عطسه کردن می‌شود. او می‌گوید، وقتی بیش از حد به جسمتان فشار می‌آورید، تنفستان زیاد می‌شود و درنتیجه، بینی و دهانتان خشک می‌شود. به این ترتیب، بینی شما با شروع به ترشح که موجب عطسه می‌شود به این مسئله واکنش می‌دهد.
 
۷. طولانی‌ترین عطسه: ۹۷۸ روز که توسط دونا گرفیت از انگلستان به ثبت رسیده است.
 
۸. نورآفتاب موجب عطسه کردن می‌شود. نورآفتاب باعث می‌شود که یکی از هر سه نفر به عطسه بیفتند. البته حساسیت به نورآفتاب مسئله‌ای ارثی است-این هم یک چیز دیگر که می‌توانید گردن پدر ‌و ‌مادرتان بیندازید!
 
۹. پرعطسه‌ترین حیوان: ایگوانا. طبق تحقیقات ایگوانا بیشتر از سایر حیوانات عطسه می‌کند. عطسه کردن معمولاً برای بیرون کردن برخی نمک‌های خاص که از محصولات فرعی فرایندهای گوارشی آنهاست اتفاق می‌افتد.
 
۱۰. چطور عطسه را متوقف کنید؟ بااینکه هنوز ثابت نشده است اما نفس کشیدن از راه دهان و گرفتن بینی در آن زمان می‌تواند چاره‌ساز باشد.
 

عطسه و صبر از منظر علما

چنانکه علمای بزرگ و آنان که تمام احادیث چهارده معصوم(ع) را زیر و رو کرده‌اند می‌گویند: هیچ اثر و دستوری در شرع دیده نشده که موقع عطسه کردن، انسان صبر کند و به دنبال کارش نرود.
 
توضیح آنکه: بدن انسان مثلاً بسان «لکوموتیو» قطار است که صداهای مختلف و گازهای گوناگون دارد، کارخانه بدن گاهی عوامل و عوارضی به شُش و ریه وارد می‌سازد که تولید عطسه می‌شود.

عطسه کردن مانند، سرفه کردن و دهن ‌درّه نمودن و سکسکه و ... از عوارض کارخانه خودکار بدن است، از نظر عقلی و طبیعی، هیچ‌گونه رابطه‌ای با صبر کردن در کار مورد نظر ندارد.
 
آری اگر پس از عطسه کردن، انسان فال بد بزند، چون با فال بد ذهن تیره می‌خواهد اقدام به کاری کند، ممکن است اثری بد داشته باشد.
 

فال نیک زدن

از این‌رو در آیین مقدّس اسلام «تفأل» که فال نیک زدن است، مستحب است، ولی «تطیّر» که فال بد زدن است، مکروه می‌باشد،

رمز محبوبیّت تفأل از این‌رو است که انسان در حال فال نیک زدن امیدوار به فضل الهی است و به رحمت خدا دلبسته است، ولی در «تطیّر» امیدی به رحمت خدا ندارد بلکه در او سوءظنی به وجود آمده که در انتظار بلا است.
 
معلوم است کسی که از رحمت خدا مأیوس نباشد یعنی حسن ظن به خدا دارد، خداوند طبق فرموده‌اش: «أنَا عِندَ ظَنّ عَبدِیَ المُؤمِنِ»
 
متوجّه گمان بنده مؤمنش هست، از اینجا است که اثر تفأل و تطیّر، آشکار می‌گردد، از این‌رو در روایات پیشوایان مذهبی سفارش شده که فال بد نزنید و اگر فال بد زدند با توکل به خدا و با صدقه دادن و بی‌اعتنایی به آن، از آن بگذرید.
 
امام صادق (ع) فرمود:
«اَلطّیَرَةُ عَلَى مَا تَجْعَلُهَا إِنْ هَوَّنَتْهَا تَهَوَّنَتْ وَ إِنْ شَدَّدْتَهَا تَشَدَّدَتْ وَ إِنْ لَمْ تَجْعَلْهَا شَیْئاً لَمْ تَکُنْ شَیْئاً» ؛
فال بد زدن بستگی به فال زن دارد، اگر آن را سهل گرفته، اثر آن سهل است و اگر آن را مشکل و سخت گرفته، اثر آن سخت است و هرگاه برای آن هیچ اثری در ذهن خود قرار نداده بر او چیزی نیست. [37]
 
روی این اساس، هرگاه پس از عطسه کردن، فال بدی زده نشود و یا اگر فال بدی زده شد ولی به آن اعتنایی نشود و برای آن هیچ‌گونه ترتیب اثر ندهند؛ هیچ‌گونه اثری ندارد و بسان سرفه‌ای است که از دهان صادر شده است.
 
اینکه شنیده‌ایم می‌گویند، طبق روایاتی «عطسه از رحمان است و دهن‌درّه از شیطان.» منظور این نیست که عطسه انسان را از بلای آینده خبر می‌دهد و انسان صبر می‌کند.
 
 از این‌رو از لطف خدا است، بلکه عطسه علامت صحت و عافیت بدن و نشانه فعالیّت جسم و روح هست، از این‌رو از لطف خدا است، ولی دهن‌درّه، نشانه خواب و چرت و کسالت و عدم فعال بودن بدن است پس از شیطان است.
 
از رسول خدا(ص) روایت شده که عطسه برای تمام بدن نافع است و هرگاه از سه بار بیشتر (پی‌درپی) شود نشانه بیماری است. [38]
 

نتیجه:

1. مستحب است براى عطسه کننده و کسى که عطسه  او را بشنود و لو در نماز باشد، بگوید: «الحمد للّٰه» یا بگوید: «الْحَمْدُ للّٰهِ وَ صلّى اللّٰهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ»
 
 و هم چنین بر شنونده مستحب است به عطسه کننده بگوید: «یَرْحَمُکَ اللّٰهُ» یا «یَرْحَمُکُمُ اللّٰهُ» اگر چه در نماز باشد، لکن احوط در نماز، ترک آن است. و مستحب است بر عطسه کننده در جواب او بگوید: «یَغْفِرُ اللّٰهُ لَکُمْ».
 
مستحب است براى عطسه کننده و کسى که عطسه ٔ او را بشنود و لو در نماز باشد، بگوید: «الحمد للّٰه» یا بگوید: «الْحَمْدُ للّٰهِ وَ صلّى اللّٰهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ» و هم چنین بر شنونده مستحب است به عطسه کننده بگوید:
 
 «یَرْحَمُکَ اللّٰهُ» یا «یَرْحَمُکُمُ اللّٰهُ» اگر چه در نماز باشد، لکن احوط در نماز، ترک آن است. و مستحب است بر عطسه کننده در جواب او بگوید:
 
«یَغْفِرُ اللّٰهُ لَکُمْ».البته اکثر اهل سنت، گفتن «یَرْحَمُکَ اللّٰهُ» به عطسه کننده را واجب کفایی می دانند. با این شرط که خود عطسه کننده ذکر «الحمد للّٰه»  را گفته و انسان آن را بشنود.
 
2. در منابع روایی، حدیثی وجود دارد که می گوید بعد از دمیدن روح در جسم حضرت آدم علیه الاسلام  وی عطسه کرد. متن روایت چنین است:
 
ابن عباس از پیامبر اکرم (ص) نقل می کند: «لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَى آدَمَ وَ نَفَخَ فِیهِ مِنْ رُوحِهِ عَطَسَ فَأَلْهَمَهُ اللَّهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ فَقَالَ لَهُ رَبُّهُ یَرْحَمُکَ رَبُّک ...»؛
 
هنگامی که خداوند آدم علیه الاسلام  را آفرید، از روح خود در او دمید، آدم عطسه کرد، خداوند متعال به او فرمود: بگو: «اللَّهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ»، وقتى که آدم حمد و ثنای پروردگار گفت، خداوند فرمود: رحمت پروردگار بر تو باد.
 
در مورد عطسه، صبرکردن لازم نیست.
«خرافه، ترس بیهوده از عوامل و مرتبط دانستن پدیده های نامربوط به یکدیگر است که رابطه بین آنها نه از نظر علم و عقل ثابت شده و نه از سوی دین تایید شده است»
 
پس در این باره دستورى در اسلام نداریم و اساسا روح اسلام با این گونه مطالب سازش ندارد، تا آنجا کـه دسـتـور مى دهد هنگامى که تصمیم بر کارى گرفتید، اگر کسى فال بد زد اعتنا نکنید و بر خـدا تـوکـل نـمـوده به دنبال هدف روان شوید و فال بد زدن را نشانه شرک قرار داده است.
 
درباره اینکه در زمان عطسه کردن چه کار باید کرد، اینگونه در مبانی منابع دینی آمده است که: هرگاه یکی از شما عطسه کرد در حق او دعا کنید و بگویید:
 
«یرحمکم الله»«رحمت خدا شامل حال شما گردد»و طرف مقابل نیز متقابلا دعا کند و بگوید:«یغفر الله لکم»
 
«خداوند شما را بیامرزد»اما صبر و قدری مکث کردن و یا فرق گذاردن بین یک عطسه و دو عطسه همگی افسانه است که باید مسلمان آگاه و دانا از این افسانه‌ها بپرهیزد.
 
پی نوشت:
1.بخاری؛ الجامع الصحیح، ج 5، ص 2290.
2.مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، ج 1، ص 433
3. . ترجمه: «حمد وسپاس مخصوص پروردگار جهانیان است. ودرود خداوند بر حضرتمحمّد ۹واهل‌بیت پاکش باد. بینى‌ام براى رضاى خدا به عنوان تسلیم بر خاک است، درحالى که از این مطلباستنکاف ندارم وپشیمان نیستم».
4. . ترجمه: «خداوند تو را رشد دهد».
5. . مکارم الأخلاق، ص ۳۵۵.
6.. کافى، ج ۲، ص ۶۵۴، ح ۵.
7. . همان، ح ۶.
8.. کافى، ج ۲، ص ۶۵۴، ح ۸؛ مکارم الأخلاق، ص ۳۵۴.
9.. کافى، ج ۲، ص ۶۵۴، ذیل حدیث ۱۹؛ مکارم الأخلاق، ص ۳۵۶.
10 . کافى، ج ۲، ص ۶۵۷، ذیل حدیث ۲۳.
11 . «لَقوَه» یک‌نوع بیمارى است که در چهره انسان پیدا مى‌شود و(بر اثر آن) لبودهان یا فک به طرفى کجمى‌شود (فرهنگ عمید).
12. مکارم الأخلاق، ص ۳۵۵.
13. کافى، ج ۲، ص ۶۵۴، ح ۹.
14 . همان، ص ۶۵۵، ح ۱۴.
15 . قرب الإسناد، ص ۷۷، ح ۲۲۹؛ بحارالأنوار، ج ۷۶، ص ۵۳، ح ۲ و۶.
16 . کافى، ج ۳، ص ۳۶۶، ح ۲.
17 . کافى، ج ۲، ص ۶۵۵، ح ۱۵؛ مکارم الأخلاق، ص ۳۵۴.
18 . کافى، ج ۲، ص ۶۵۶، ح ۱۶.
19 . عیون اخبار الرّضا ۷، ج ۲، ص ۱۲۴.
20 . کافى، ج ۲، ص ۶۵۳، ح ۲.
21 . همان، ج ۳، ص ۳۶۶، ح ۳.
22 . کافى، ج ۲، ص ۶۵۶، ح ۱۸.
23. همان، ص ۶۵۵، ح ۱۲.
24. کافى، ج ۲، ص ۶۵۶، ح ۱۷؛ مکارم الأخلاق، ص ۳۵۳.
25 . ترجمه: «خداوند شما را هدایت وقلبتان را اصلاح کند». کافى، ج ۲، ص ۶۵۳، ح۱.
26 . کافى، ج ۲، ص ۶۵۵، ح ۱۴.
27 . کافى، ج ۲، ص ۶۵۶، ح ۱۹.
28 . خصال، ج ۲، ص ۴۲۷؛ بحارالأنوار، ج ۱۰، ص ۱۱۱.
29 . کافى، ج ۲، ص ۶۵۶، ح ۲۰.
30.شکاة الأنوار فی غرر الأخبار، ج 1، ص 433
31.شکاة الأنوار فی غرر الأخبار، ج 1، ص 435
32. کافى، ج ۲، ص ۶۵۷، ح ۲۷؛ مکارم الأخلاق، ص ۳۵۴.
33.مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، ج 1، ص 433
34. الخصال، ج 2، ص 126
35.الخصال، ج 2، ص 127
36.الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 1، ص 387
37.وسائل الشیعه، ج ۸، ص ۲۶۲.
38.روایات در بعضی از خصوصیّات عطسه بسیار است. در این‌باره به کتاب حلیة المتقین مراجعه شود مثلاً کسی که عطسه می‌کنند مستحب است به او بگویند «یَرحَمَکُمُ الله»؛ خدا تو را مشمول رحمتش قرار دهد.

منابع:

https://makarem.ir/main.aspx?reader=1&lid=0&mid=19229&catid=0&pid=61871
https://portal.anhar.ir/node/23276/?ref=sbttl#gsc.tab=0
https://kargaronline.ir/fa/news-details/74449
https://www.asriran.com/fa/news/210029
https://hawzah.net/fa/Hadith/View/1596
https://www.pasokhgoo.ir/node/94842
https://www.pasokhgoo.ir/node/94842
https://www.eporsesh.com/content
https://www.yjc.ir/fa/news/5924618
http://www.javabcity.ir/node/3429
https://article.tebyan.net/259178
http://barishnews.ir/News/5860
https://hadana.ir